Правіла падобнае цягнецца да падобнага
Як хутка зразумець чалавека? Паслухайце, каго ён хваліць і каго крытыкуе. Яшчэ Платон адзначаў, што "падобнае цягнецца да падобнага", гэта значыць, што людзі з падобнымі якасцямі і этыкай натуральна прыцягваюцца адзін да аднаго. Магчыма, першапачаткова бывае складана зразумець намеры людзей. Але шчэ ў старажытныя часы былі распрацаваны простыя метады, якія дапамагалі ацаніць пахвалу і крытыку, каб зразумець, хто ёсць хто.
Для гэтага трэба было звяртаць увагу на некалькі дробязяў: хто хвалiць або крытыкуе, хто каму падабаецца, як звязаныя або ў якіх адносінах знаходзяцца суб'ект і аб'ект, і, нарэшце, куды накіравана дзеянне – да чалавека ці на ўчынак.
Ксенафонт згадваў такі прынцып спартанскага цара Агезілая: "Калі ён чуў, як крытыкуюць або хваляць чалавека, ён лічыў аднолькава важным для сябе атрымаць яснае ўяўленне як пра тых, хто выказваў гэтыя пахвалы або крытыку, так і пра тых, каго крытыкавалі або хвалілі". Пісьменнік Генры Філдынг так апісваў гэтую асіметрыю: "Ілжывая крытыка ад некаторых гаспадароў — такая ж добрая рэкамендацыя, як пахвала ад іншых".
Вось 7 правіл:
1. "Асуджэнне дурнямі — гэта пахвала." Так што, калі вас актыўна і безлітасна крытыкуюць, асуджаюць або выносяць вас на суд "дурні" (ворагі, людзі, да якіх вы не хочаце падобна), хутчэй за ўсё, вы робіце ўсё правільна. Працягвайце і ўспрымайце гэта як камплімент.
2. Калі вас хваляць людзі, якія з'яўляюцца прыкладамі для капіявання, экспертамі або спецыялістамі, хутчэй за ўсё гэта заслужаная пахвала. Рымскі паэт Гнэў называў: "Пахвала ад людзей, вартых пахвалы, прыемная". Як заўважыў Сервантэс, "пахвала добрая толькі тады, калі той, хто хвалiць, добры". Крытыка ад такіх людзей, як правіла, праўдзівая і дакладная, і яе важна прыняць і падзякаваць.
3. Калі вас хваляць вашы ворагі, то, хутчэй за ўсё, вы зрабілі памылку і не заўважылі гэтага. Можа, вы пачалі дзейнічаць у іх інтарэсах і сталі "карысным ідыётам". "Калі вас хваляць ворагі, значыць, вы зрабілі дурнасць". Пахвала вашых праціўнікаў падштурхоўвае вас рабіць яшчэ больш памылак і глупстваў.
4. Залежнасць і інтарэсы (фінансавыя або іншыя) або асабістая ўскладненасць чалавека, які крытыкуе або хвалiць. Калі чалавек, які выказвае сваю думку, фінансава зацікаўлены ці залежыць ад таго каго хваліць, то няма сэнсу яго слухаць. Не выпадкова нават у навуцы вынікі даследаванняў, якія фінансуюцца кампаніямі, і незалежных даследаванняў так моцна адрозніваюцца. Тое ж самае датычыцца пахвалы чалавека, які вам чымсьці абавязаны – гэта можа быць проста фармальнасцю. Лекар і энцыклапедыст Абу аль-Фарадж правільна заўважыў: "Лепшая пахвала — гэта тая, якая ідзе ад чалавека, якому вы нічога добрага не зрабілі".
5. Куды накіравана пахвала? Да ўчынку або да чалавека? Любая пахвала або крытыка ad hominem па змаўчанні не мае ніякага сэнсу. Абмяркоўваючы ўчынкі, важна засяродзіцца на іх выніках і намерах. Я не магу абысціся без любімага мне неастоіка Мантэня: "Вартае пахвалы — гэта дзеянне, а не сам чалавек".
6. Калі вам падабаюцца дрэнныя людзі, вы хвалiце іх, то хутчэй за ўсё вы самі дрэнны чалавек (і наадварот). Таму не дзіўна, што злачынцы і псіхапаты ўсіх відаў абажаюць Пуціна, у тым ліку Маска і Трампа. Тое ж датычыцца, калі вас прыцягвае насілле, грубасць і знявагі. Так, фанаты Трампа, хутчэй за ўсё, альбо інфантыльныя, падманутыя, альбо дрэнныя людзі (гэта значыць, людзі, схільныя выкарыстоўваць хлусню, насілле і грубасць у сваёй паўсядзённай жыцці). Таму ў мяне ёсць дрэнныя навіны для вас, калі вам падабаюцца людзі як Лу, Пу, Сі і г.д. Калі вам не падабаецца добры чалавек без прычыны, гэта таксама можа быць сведчаннем унутранай траўмы або перабольшанай праекцыі вашай псіхікі.
Яшчэ раз: для здаровай этыкі натуральна не любіць і адчуваць агіднасць да дрэнных людзей і аддаваць перавагу добрым.
7. Хто вакол гэтага чалавека? Добрыя, сумленныя людзі ці хлусні і злачынцы? Людзі, з якімі чалавек знаходзіцца ў акружэнні, і кампанія, якую ён трымае, адлюстроўваюць яго сапраўдную прыроду. "Ад таго, якія ў яго [правадыра] міністры, можна судзіць пра яго разуменне". Гэта ідэя е ў 22-й главе "Валадара", дзе Макіавеллі абмяркоўвае, як здольнасць правадыра выбіраць кампетэнтных дарадцаў адлюстроўвае яго мудрасць і лідарскія здольнасці.
Ці ведаеце, як выкарыстоўваць гэта?
Дрэнныя людзі маюць тэндэнцыю к крышталізацыі зла і падтрымліваюць любую форму зла і насілля, нават без прамога карыстання, проста таму, што атрымліваюць задавальненне ад гэтага. Напрыклад, Ілан Маск публічна падтрымлівае Пуціна і распаўсюджвае расійскую прапаганду, падтрымлівае Сі і наўмысна адкрывае салоны Tesla ў Сіньцзян-Уйгурскім аўтаномным раёне, дзе ўжо шмат гадоў праходзіць генацыд уйгураў, хвалiць і падтрымлівае прарасійскую фашысцкую партыю AfD, шчыра распавядае пра Паўночную Карэю, падтрымлівае Орбана, цалуе руку і падтрымлівае Эрдагана на фоне пратэстаў, падтрымлівае хлусаў і антываксера Роберта Кенеды-малодшага, распаўсюджвае антысемітызм і тэорыі змовы, а таксама шмат разоў рабіў сэксісцкія і мізагінскія выказванні – увесь пакет, як звычайна.
Так што, калі Маск хвалiць або рэпосціць каго-небудзь, гэта, амаль напэўна, мярзотнік.
Вядома, важна разумець, што гэта не абсалютныя універсальныя законы, а толькі назіранні. Калі хтосьці каго-небудзь хвалiць або крытыкуе, памятайце гэтыя правілы – яны могуць адкрыць вам шмат нечаканага і цікавага, тое, што не бачна на паверхні. Вы можаце вельмі дакладна зразумець сутнасць чалавека, проста назіраючы за тым, каго ён хвалiць і каго крытыкуе.P.S. Сярод беларускіх палітычных асоб гэта таксама працуе, ад Пазняка да тых кто паразітуе на тэме палітвязняў.